9 دی 88
9 دی 88 سرآغاز فصلی نو در تاریخ معاصر ایران اسلامی9 دی 88
9 دی 88 سرآغاز فصلی نو در تاریخ معاصر ایران اسلامیبررسی سناریوهای چهارگانه جنگ علیه سوریه
خبرگزاری فارس: جنگ تمام عیار با سوریه در کوتاه مدت مثلا تا یکسال آینده منتفی است. در میان مدت تا سه سال آینده احتمالاتی وجود دارد و باید منتظر زمان ماند اما در این مدت چالش‌های امنیتی در سوریه همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند.
از دو ماه قبل تاکنون به طور محدود درگیری بین ترکیه و سوریه ایجاد شده و تلفات اندکی نیز به دنبال داشته و شواهد نشان می‌دهد که این تنش‌ها در حال افزایش است. هیلاری کلینتون وزیر امورخارجه آمریکا نیز هفته گذشته اعلام کرد که آمریکا و متحدان خود در حال بررسی حمله نظامی علیه سوریه هستند(1) و اگر به این نتیجه برسند که دولت سوریه از سلاح‌های شیمیایی علیه مخالفان استفاده میکند، وارد جنگ خواهند شد. بعد از این اظهار نظر، معاذ خطیب رئیس ائتلاف مخالفان سوریه نیز اعلام کرد که طرح حمله نظامی و اشغال دمشق آماده است (2) و برخی نشریه‌های غربی از جمله نشریه انگلیسی تایمز به نقل از یک منبع نظامی مدعی شد که آمریکا، اسرائیل و متحدانشان خود را برای حمله احتمالی به سوریه آماده می‌کنند. بعد از آن نیز روزنامه صهیونیستی «معاریو» نیز افشا کرد که اسرائیل در هر اقدام نظامی که علیه سوریه صورت گیرد مشارکت خواهد کرد. ترکیه نیز همزمان با این اظهارات موشک‌های پاتریوت خود را در نزدیک مرزهای سوریه مستقر کرد(3) و بعد از آن دو ناو جنگی روسیه در سواحل بندر طرطوس سوریه پهلو گرفتند(4) و بعد از آن نیز موشک‌های «اسکندر» روس نیز تحویل ارتش سوریه شد.(5)
مجموع این اتفاقات اذهان عمومی را به سمت احتمال جنگ در سوریه سوق می‌دهد و این سؤال مطرح می‌شود که آیا جنگی علیه سوریه در برهه زمانی فعلی اتفاق می‌افتد یا اینکه تحرکات فوق الذکر عملیات روانی برای تقویت روحیه از دست رفته مخالفان مسلح در داخل خاک سوریه است؟ به عبارتی دیگر آیا تحرکات و اظهارات نظامیان و مقامات کشورهای مختلف درباره تحولات سوریه می‌تواند آتش جنگی نظامی و تمام عیار علیه سوریه را شعله‌ور کند یا خیر، اگر قرار است جنگی اتفاق بیفتد کدام کشور یا کشورها علیه سوریه وارد جنگ می‌شوند؟
با مد نظر قراردادن مقدمه فوق و همچنین توجه به موقعیت‌های مختلف سوریه از لحاظ ژئوپلتیک و ژئواستراتیک، برای پاسخ به سؤالات فوق لازم است سناریوهای جنگ علیه سوریه را مورد بررسی قرار دهیم.
عوامل چهارگانه جنگ علیه سوریه
برای جنگ علیه سوریه 4 عامل وجود دارد: الف: جنگ آمریکا علیه سوریه، ب: جنگ اسرائیل علیه سوریه، ج: جنگ ترکیه به نیابت از ناتو علیه سوریه و د: جنگ جمعی ترکیه، آمریکا، اسرائیل و عربستان و ناتو علیه سوریه به نظر می‌رسد آمریکا به تنهایی وارد جنگ با سوریه نشود چون اولاً این کشور مدت‌هاست از پذیرش تبعات اقدام در حوزه امنیتی پرهیز میکند. این روزها این کشور ارسال سلاح به افراد مسلح و مخالفان در سوریه را بدلیل اینکه ممکن است در آینده علیه اسرائیل مورد استفاده قرار بگیرد، متوقف کرده است.(6) ثانیاً دولت جدید آمریکا هنوز تشکیل نشده و بعید است که دولت اوباما خود را در جبهه دیگری در منطقه وارد جنگ کند. از همه مهم‌تر اینکه حفظ امنیت اسرائیل در منطقه برای آمریکا در اولویت قرار دارد و وقوع این جنگ ممکن است محدود به مرزهای جغرافیایی سوریه نباشد. بنابراین در کوتاه مدت و میان مدت (3 سال آینده) جنگ آمریکا علیه سوریه منتفی است.
در مورد جنگ اسرائیل علیه سوریه نیز، همانگونه که مقامات ارشد نظامی در جمهوری اسلامی ایران نیز اعلام کرده‌اند، برای ایران، حزب‌الله و سوریه بهترین کار این است که اسرائیل به سوریه حمله کند، مقامات نظامی ایران بارها در این مدت اخیر اعلام کرده‌اند که اگر اسرائیل جنگی را در منطقه علیه مقاومت شروع کند، این اقدام آغازی بر پایان اسرائیل است و این نشان می‌دهد که اسرائیل در صورت حمله به سوریه در یک جبهه درگیر نخواهد بود و گروههای مقاومت پشتیبان سوریه علیه اسرائیل وارد جنگ می‌شوند.
علاوه بر این، پذیرش شروط مقاومت فلسطین برای پایان دادن به جنگ هشت روزه علیه غزه، نوعی شکست نظامی برای رژیم صهیونیستی بود و در این هشت روز، مقامات اسرائیل پیش‌بینی تبعات شکست این جنگ را نمی‌کردند حال آنکه جنگ علیه سوریه با ارتشی قوی و منظم و موشک‌هایی که می‌تواند قلب تل‌آویو را دقیق هدف قرار دهد، به مراتب شکست سنگین‌تری برای اسرائیلی‌ها خواهد بود. بنابراین این موضوع به نفع اسرائیل نیست و به جنگ منطقه‌ای عربی علیه اسرائیل تبدیل می‌شود. لذا جنگ اسرائیل علیه سوریه نیز منتفی است.
جنگ ترکیه و ناتو علیه سوریه: مسلماً ناتو آغاز کننده این جنگ نخواهد بود و منتظر می‌ماند ترکیه جنگ را آغاز کند. در اینجا دو سؤال مطرح است. اول اینکه آیا ناتو واقعاً از ترکیه در مقابل جنگ علیه سوریه حمایت میکند. اگر کمی به گذشته برگردیم مشاهده می‌کنیم که ناتو در مقابل ساقط شدن جنگنده ترکیه توسط سوریه تشکیل جلسه داد و اعلام کرد که اگر سوریه چنین اقدامی را تکرار کند، ما بررسی می‌کنیم که چه تصمیمی بگیریم.(7) در واقع نوعی انفعال در موضع ناتو در قبال ترکیه را شاهد بودیم. از طرف دیگر ناتو هنوز تضمین‌های لازم برای همکاری با ترکیه در صورت جنگ نداده هرچند به ظاهر امر و شفاهی اعلام کرده‌اند که در کنار ترکیه خواهند بود.
| در مورد جنگ اسرائیل علیه سوریه نیز، همانگونه که مقامات ارشد نظامی در جمهوری اسلامی ایران نیز اعلام کرده‌اند، برای ایران، حزب‌الله و سوریه بهترین کار این است که اسرائیل به سوریه حمله کند، مقامات نظامی ایران بارها در این مدت اخیر اعلام کرده‌اند که اگر اسرائیل جنگی را در منطقه علیه مقاومت شروع کند، این اقدام آغازی بر پایان اسرائیل است. |
سؤال دوم اینکه آیا ترکیه در حال حاضر آمادگی حمله به سوریه را دارد؟ وضعیت داخلی ترکیه حاکی است که این کشور نیز قادر به جنگ علیه سوریه نیست. علویان و کردها که جمعیت قابل توجهی از ترکیه را تشکیل می‌دهند، مخالف هرگونه جنگ و درگیری بین سوریه و کشورشان هستند. به طور دقیق‌تر می‌توان در سه سطح این سوال را پاسخ داد:
نخست آنکه ترکیه در داخل درگیری‌های پراکنده‌ای با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) دارد. درگیری‌هایی که در مقاطعی شدت هم پیدا میکند و بویژه در استان‌های مرزی هکاری با شدت بیشتری دنبال می‌شود. پ.ک.ک که این روزها به نحوی محسوس تقویت شده، به چالشی مهم برای آنکارا بدل شده و تاکنون تلفات سنگینی به نظامیان ترک وارد کرده است.
دوم عدم اطمینان اردوغان و دولت وی به ارتش است. حزب عدالت و توسعه سال‌هاست با ارتش مشکل دارد و سران آن را به دلایل واهی دستگیر و زندانی کرده است. لذا ارتش از سقوط این حزب استقبال میکند. دولت اردوغان که از موقعیت خود در میان نظامیان باخبر است ریسک وارد شدن به جنگ با ارتشی را که به آن اطمینان صد‌در‌صد ندارد، نمی‌پذیرد. کم‌کاری ارتش و شکست ترکیه در جنگ احتمالی به معنی سقوط اردوغان و حزب عدالت و توسعه است.
سومین نکته‌ای که ترکیه را از وارد شدن به جنگ باز می‌دارد، احتمال جهانی شدن این جنگ است. در صورتی‌که ترکیه با سوریه وارد جنگ شود و سوریه هم به شهرهای ترکیه حمله کند، با توجه به عضویت آنکارا در پیمان آتلانتیک شمالی، احتمال ورود ناتو به جنگ وجود دارد. و نکته آخر اینکه در صورت ورود ناتو، روسیه هم این شرایط را تحمل نمی‌‌کند و احتمال ورود مسکو به نفع دمشق به درگیری‌ها وجود دارد. بویژه که دولت ترکیه می‌داند سوریه از متحد استراتژیک و قدرتمندی در منطقه چون جمهوری اسلامی برخوردار است و تعدی به متحد استراتژیک تهران می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را برای سران آنکارا به دنبال داشته باشد لذا به نظر می‌رسد مقامات ترکیه به تهدید کردن و خط و نشان کشیدن در برابر دمشق اکتفا کنند چرا که از اتخاذ هرگونه سیاست عمل‌گرایانه‌تری در قبال دمشق عاجز هستند. (8)
این مسائل باعث شد تا وزیر خارجه ترکیه رسماً اعلام کند که ما حاضریم معاون بشار اسد را در قبال کنار رفتن رئیس جمهور سوریه بپذیریم و دولت انتقالی وی را به رسمیت بشناسیم.(9) بنابراین به لحاظ سیاسی نیز دولت اردوغان متزلزل است و احتمال جنگ ترکیه به نیابت از ناتو علیه سوریه منتفی است.
| در صورتی‌که ترکیه با سوریه وارد جنگ شود و سوریه هم به شهرهای ترکیه حمله کند، با توجه به عضویت آنکارا در پیمان آتلانتیک شمالی، احتمال ورود ناتو به جنگ وجود دارد. |
سناریوی آخر جنگ جمعی ترکیه، آمریکا، اسرائیل و عربستان و ناتو علیه سوریه است. مسلماً این جنگ به معنای جنگ منطقه‌ای و جهانی است و به اذعان بسیاری از خاورمیانه شناسان، جنگ جهانی سوم با محوریت سوریه آغاز می‌شود. چرا که ایران و سوریه موضع فعالی خواهند داشت اما به دلیل بحران‌های گسترده و فراگیر مالی در سطح اروپا و دلایلی که در سه سناریوی قبلی ذکر شد، این جنگ نیز در کوتاه مدت اتفاق نخواهد افتاد و تا زمان انتخابات ریاست جمهوری سوریه در سال 2013 قطعاً چنین جنگی منتفی است.
سناریوی جنگ داخلی در سوریه
کوفی عنان نماینده سابق ویژه سازمان ملل در امور سوریه و آقای اخضر ابراهیمی نماینده فعلی این سازمان، در گزارش‌های خود مدام بر طبل جنگ طایفه‌ای و مذهبی در سوریه کوبیده اند اما آیا آنچه در سوریه اتفاق می افتد، جنگ داخلی است و یا اینکه تحولات این کشور به سمت جنگ داخلی پیش می‌رود؟ ابتدا باید گفت اگر جنگی داخلی در سوریه روی دهد یکی از این گزینه‌ها است، «جنگ سنی- عرب علیه مسیحی»، «جنگ کردها علیه علویان»، «جنگ سنی- کرد علیه علوی – مسیحی» و «جنگ آنارشیستی و همه علیه همه». به نظر می‌رسد از آنجا که وقوع جنگ داخلی در سوریه چشم انداز بسیار منفی در سطح منطقه دارد، این اتفاق رخ ندهد . به عنوان مثال جنگ دارفور چه نتیجه‌ای برای سودان داشته است.(10)
بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که واژه «جنگ داخلی» یک طرح غربی است و عنوان می‌کنند که اگر بخواهیم سوریه دچار جنگ طایفه‌ای و داخلی نشود، به این کشور حمله کنیم. نباید در دام این ادبیات افتاد چرا که در طول بیش از 20 ماه بحران در سوریه، علویان و سنی‌ها و مسیحیان علیه همدیگر وارد جنگ نشده‌اند و ماهیت کشتارها حاکی از اقدامات تروریستی علیه شهروندان سوریه است.
عده‌ای از تکفیری‌ها ابتدای بحران در شهرهای مختلف، شیعیان و مسیحیان را قتل عام کردند و وانمود کردند که ارتش سوریه این جنایت را مرتکب شده است، رعب و وحشت آفرینی در برخی مناطق همراه با جنایت‌هایی مانند اعدام‌های گروهی از شهروندان و خانواده‌های شیعه و علوی، باعث شد که عده‌ای از دولت‌های غربی دولت سوریه را مسئول این جنایات بدانند حال آنکه تکفیری‌ها با حمایت دولت‌های مرتجع منطقه و دولت‌های غربی این جنایات را مرتکب شدند. و هرلحظه که حمایت از افراد مسلح در سوریه برداشته شود، ما شاهد چنین جنایاتی نخواهیم بود. تاکنون هیچ‌گونه درگیری فرقه‌ای و داخلی بین سوری ها نبوده و درگیری‌های رخ داده بین ارتش به نمایندگی از دولت و گروههای مسلح وشبه نظامی است که عنوان جنگ داخلی به آن اطلاق نمی‌شود.
| تاکنون هیچ‌گونه درگیری فرقه‌ای و داخلی بین سوری ها نبوده و درگیری‌های رخ داده بین ارتش به نمایندگی از دولت و گروههای مسلح وشبه نظامی است که عنوان جنگ داخلی به آن اطلاق نمی‌شود. |
جنگ تروریسم علیه حاکمیت سوریه
سوال دیگری که در اذهان عمومی مطرح می شود اینکه آیا ما شاهد جنگ تروریسم علیه حاکمیت سوریه خواهیم بود یا خیر؟ ممکن است در سوریه شاهد این نوع جنگ باشیم. جنگی که به این سادگی به پایان نخواهد رسید و غرب هم به طور جدی قصد دارد تا وضعیت سوریه به قبل برنگردد. حال این سؤال مطرح است که آیا این موضوع به سقوط حاکمیت سوریه منجر می‌شود، چه تبعاتی برای دولت سوریه دارد؟
در حال حاضر بیش از بیست ماه از درگیری در سوریه می‌گذرد و گروههای مخالف و افراد مسلح تمام توان خود را برای ساقط کردن حکومت بکار گرفته‌اند و به هر روشی از جمله بمب‌گذاری، حملات انتحاری و درگیری‌های مسلحانه، قتل و کشتار مردم برای ایجاد رعب و وحشت روی آورده‌اند اما علنا این طرح‌ها به به سقوط حاکمیت در سوریه منجر نشده و کنترل بیش از 90 درصد مناطق و استان‌ها در دست دولت و ارتش است. نکته قابل توجه اینکه ارتش سوریه نیز دیگر مانند قبل نمی‌تواند امنیت و ثبات ایجاد کند و ما شاهد درگیری نباشیم. بنابراین بسیاری معتقدند با طولانی شدن این وضعیت، ما شاهد حکومتی خواهیم بود که اطمینان‌های گذشته را ندارد، قدرت ریسک آن پایین آمده و این وضعیت برای اسرائیل مناسب است.
| در حال حاضر بیش از بیست ماه از درگیری در سوریه می‌گذرد و گروههای مخالف و افراد مسلح تمام توان خود را برای ساقط کردن حکومت بکار گرفته‌اند و به هر روشی از جمله بمب‌گذاری، حملات انتحاری و درگیری‌های مسلحانه، قتل و کشتار مردم برای ایجاد رعب و وحشت روی آورده‌اند. |
کلام آخر
در یک جمع‌بندی کلی، جنگ تمام عیار با سوریه در کوتاه مدت مثلا تا یکسال آینده منتفی است. در میان مدت تا سه سال آینده احتمالاتی وجود دارد و باید منتظر زمان ماند اما در این مدت چالش‌های امنیتی در سوریه همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند.
پی‌نوشت‌ها:
2- http://www.balladnews.com/?p=16429
3- http://islamtoday.net/albasheer/artshow-12-177579.htm
7- http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2012/06/120626_turkey_nato_ambassadors.shtml
9- http://syria-news.com/readnews.php?sy_seq=153396
10- جنگ در دارفور در غرب سودان، در یک ناحیه فقر زده در اوایل سال 2003 میلادی آغاز شد که گروه های شورشی از جمله جنبش عدالت و برابری در اعتراض به تبعیض دولتی علیه سیاه پوستان آفریقایی و به سود اعراب، به اهداف دولتی حمله کردند. چریک های طرفدار دولت با خشونت تمام به این حملات پاسخ دادند و شدت پاسخ به اندازه ای بود که آمریکا آن را نسل کشی خواند. چندپاره شدن گروههای شورشی علیه دولت در سال های اول آن بسیار خونین بود. سازمان ملل متحد شمار کشته شدگان در دارفور را 300 هزار نفر برآورد کرد اما دولت سودان این رقم را حدود 10 هزار نفر تخمین می زند. گفته می شود درگیری در دارفور به بی خانمانی تقریبا سه میلیون نفر منجر شده است. حال این جنگ بعد از مدت‌ها به پایان رسید و صلح بین طرفین برقرار شد.
روح الله قاسمیان؛ کارشناس ارشد روابط بین‌الملل
